İpek yolunun hediyesi: İpek Böcekçiliği
İpek Yolu’nda asırlar öncesinde ilerleyen kervanlar sadece ticari ürünler değil kültürler, gelenekler, zanaatlar da taşımışlar.
İpek böcekçiliği de Anadolu toprağına Orta Asya’dan gelen ve bin yılı aşkın bir zamandır sürdürülen mesleklerden biri.
İpek böceklerinin olağan yaşam seyrine müdahale eden insanoğlu, dünyanın en kıymetli kumaşını da onların ürettiği kozalardan sağlanan ipliklerle dokuyor. Paha biçilemeyen ipek halılar, kendini kozasına hapseden ipek böceklerinin vazgeçişleri yüzünden böylesi değerli belki de.
Eski zamanlara dair çocukluk hatıralarının olmazsa olmazı dut ağaçları, ipek böceği yetiştiriciliğinin de en temel gerekliliklerinden biri. Öyle ki dut yapraklarını yiyerek büyüyen ipek böceklerinin beslenmesi için özel dutluklar kurulması gerekiyor. Dutlukların hava kirliliğine yol açan sanayi merkezlerinden uzakta kurulması son derece önemli. Ayrıca dutluklarda üretilen yaprakların kalitesi ve verimliliği, dut hastalıklarına karşı korunuyor olması da ipek böceklerinin gelişimi açısından dikkate alınması gereken noktalar.
Çok fazla yatırım gerektirmeyen ipek böceği yetiştiriciliğinin en güzel yanı ise aile fertlerinin yardımıyla da yapılabilen bir iş oluşu.
KOZANIN EŞİĞİ
Yumurtadan çıkan ipek böceklerinin beslenmesi için kireçle badanalanmış ve dezenfekte edilmiş özel bir oda hazırlanır. İpek böceği tırtılları larvadan çıktıklarında koyu kahverengi ve siyah renktedirler. Yaşları ilerledikçe derilerinin rengi açılır ve daha güzel bir görünüm kazanırlar. Genç tırtıllar önce kendileri için özel olarak hazırlanan kerevetlere alınırlar.
35-40 gün sürecek maceraları böylece başlamış olur. Dut yapraklarıyla beslenen tırtıllar dört defa uykuya yatarlar ve her uyku döneminden sonra gömlek değiştirirler. Koza örecek yetişkinliğe de ancak bu süre sonunda ulaşırlar. Genç tırtıllar iki uyku arasındaki her evrenin sonrasında bir yaş daha büyümüş olurlar. Kısacık ömürlerinin ilk üç yaşı genç ipek böceği, dört ve beşinci yaşları da gelişmiş evresi olarak adlandırılır. Beşinci yaşını tamamlayan ipek böcekleri yemek yemeği bırakırlar çünkü artık kozalarını örmeleri için askı dönemi başlamıştır. İpek böcekçiliğinde doğal ve plastikten olmak üzere iki tür askı kullanılır. Doğal askılar çoğunlukla buğday, çavdar, çeltik, hardal, katırtırnağı, süpürge otu, meşe, çam gibi bitkilerden yapılır. İpek böceklerinin kimi kendi başlarına askılara çıkarken bazıları da elle birer birer askılardaki yerlerine yerleştirilir. Askıya yerleşen ipek böcekleri dışkılarını yaptıktan sonra askıya tutunmak için koza pamuğu denilen bir miktar ipek salgılar ve böylelikle yerlerini sağlamlaştırmış olur. Artık yetişkin ipek böceği dünyayla bütün bağını kesmeye ve kozasını örmeye hazırdır.
HASAT ZAMANI
Dıştan içe doğru bir böceğin ömrü için uzun insanoğlunun zamanına göre kısa bir süreç başlar. İpek böceği bu sabır dolu örme işleminin sonunda kendini kozasına hapseder. İşte insanoğlu tam da burada devreye girer. Koza tamamlandıktan on gün sonra koza hasatı yapılır ve kozasının içinde büzüşüp krizalit haline gelen ipekböcekleri toplanır. Kozalar eğer bu evrede toplanmazsa krizalit kelebeğe dönüşüp kozayı delebilir ve doğal döngüsüne devam eder. Ancak üreticiler krizalit dönüşümünü tamamlamadan kozaları toplarlar. Kozayı iplik haline getirebilmek için içersindeki krizalitler boğma adı verilen bir işlemle öldürülür. Bu işlem su buharıyla ya da elektrikle çalışan sıcak fırınlarda sıcak hava yardımıyla yapılır.
VE İPEK
Bundan sonraki aşama ipek böcekçiliğinin en maharet isteyen kısmıdır. Zira ipeğin çekilebilmesi ipek böceğinin kozasını örerken ağzından salgıladığı serisin maddesinin giderilmesiyle mümkündür. Serisin maddesinin yumuşatılması için kozalar 50-60 derecelik sıcak suya bırakılır. Kazanlarda kaynayan sulardaki kozalardan iplik çekmek ustalık işidir. Bu yüzden ipek böcekçiliğiyle uğraşan ailelerde, bu işi genellikle ailenin en yaşlı ve en tecrübeli kişisi yapar.
Genellikle kozalardan çıkan 50’ye yakın tel birleşip bir ip olur. Gelemgel denilen tahta bir kol yardımıyla yapılan çileler ham ipek olarak adlandırılır. Ancak henüz serisin maddesinden tam olarak arındırılmadığından kullanılabilir hale gelmesi için birkaç işlemden daha geçmesi gerekir. Sabunlu suda kaynatılıp pişirme işleminden geçirilen ipekler kimi zaman bu haliyle ham ipek olarak kullanılır kimi zaman da ham ipeğin birkaç teli bir araya getirilerek büküm makinelerinde bükülür ve işlenmiş ipek adını alır.
İpek böceklerinin olağan yaşam seyrine müdahale eden insanoğlu, dünyanın en kıymetli kumaşını da onların ürettiği kozalardan sağlanan ipliklerle dokuyor. Paha biçilemeyen ipek halılar, kendini kozasına hapseden ipek böceklerinin vazgeçişleri yüzünden böylesi değerli belki de.
Eski zamanlara dair çocukluk hatıralarının olmazsa olmazı dut ağaçları, ipek böceği yetiştiriciliğinin de en temel gerekliliklerinden biri. Öyle ki dut yapraklarını yiyerek büyüyen ipek böceklerinin beslenmesi için özel dutluklar kurulması gerekiyor. Dutlukların hava kirliliğine yol açan sanayi merkezlerinden uzakta kurulması son derece önemli. Ayrıca dutluklarda üretilen yaprakların kalitesi ve verimliliği, dut hastalıklarına karşı korunuyor olması da ipek böceklerinin gelişimi açısından dikkate alınması gereken noktalar.
Çok fazla yatırım gerektirmeyen ipek böceği yetiştiriciliğinin en güzel yanı ise aile fertlerinin yardımıyla da yapılabilen bir iş oluşu.
KOZANIN EŞİĞİ
Yumurtadan çıkan ipek böceklerinin beslenmesi için kireçle badanalanmış ve dezenfekte edilmiş özel bir oda hazırlanır. İpek böceği tırtılları larvadan çıktıklarında koyu kahverengi ve siyah renktedirler. Yaşları ilerledikçe derilerinin rengi açılır ve daha güzel bir görünüm kazanırlar. Genç tırtıllar önce kendileri için özel olarak hazırlanan kerevetlere alınırlar.
35-40 gün sürecek maceraları böylece başlamış olur. Dut yapraklarıyla beslenen tırtıllar dört defa uykuya yatarlar ve her uyku döneminden sonra gömlek değiştirirler. Koza örecek yetişkinliğe de ancak bu süre sonunda ulaşırlar. Genç tırtıllar iki uyku arasındaki her evrenin sonrasında bir yaş daha büyümüş olurlar. Kısacık ömürlerinin ilk üç yaşı genç ipek böceği, dört ve beşinci yaşları da gelişmiş evresi olarak adlandırılır. Beşinci yaşını tamamlayan ipek böcekleri yemek yemeği bırakırlar çünkü artık kozalarını örmeleri için askı dönemi başlamıştır. İpek böcekçiliğinde doğal ve plastikten olmak üzere iki tür askı kullanılır. Doğal askılar çoğunlukla buğday, çavdar, çeltik, hardal, katırtırnağı, süpürge otu, meşe, çam gibi bitkilerden yapılır. İpek böceklerinin kimi kendi başlarına askılara çıkarken bazıları da elle birer birer askılardaki yerlerine yerleştirilir. Askıya yerleşen ipek böcekleri dışkılarını yaptıktan sonra askıya tutunmak için koza pamuğu denilen bir miktar ipek salgılar ve böylelikle yerlerini sağlamlaştırmış olur. Artık yetişkin ipek böceği dünyayla bütün bağını kesmeye ve kozasını örmeye hazırdır.
HASAT ZAMANI
Dıştan içe doğru bir böceğin ömrü için uzun insanoğlunun zamanına göre kısa bir süreç başlar. İpek böceği bu sabır dolu örme işleminin sonunda kendini kozasına hapseder. İşte insanoğlu tam da burada devreye girer. Koza tamamlandıktan on gün sonra koza hasatı yapılır ve kozasının içinde büzüşüp krizalit haline gelen ipekböcekleri toplanır. Kozalar eğer bu evrede toplanmazsa krizalit kelebeğe dönüşüp kozayı delebilir ve doğal döngüsüne devam eder. Ancak üreticiler krizalit dönüşümünü tamamlamadan kozaları toplarlar. Kozayı iplik haline getirebilmek için içersindeki krizalitler boğma adı verilen bir işlemle öldürülür. Bu işlem su buharıyla ya da elektrikle çalışan sıcak fırınlarda sıcak hava yardımıyla yapılır.
VE İPEK
Bundan sonraki aşama ipek böcekçiliğinin en maharet isteyen kısmıdır. Zira ipeğin çekilebilmesi ipek böceğinin kozasını örerken ağzından salgıladığı serisin maddesinin giderilmesiyle mümkündür. Serisin maddesinin yumuşatılması için kozalar 50-60 derecelik sıcak suya bırakılır. Kazanlarda kaynayan sulardaki kozalardan iplik çekmek ustalık işidir. Bu yüzden ipek böcekçiliğiyle uğraşan ailelerde, bu işi genellikle ailenin en yaşlı ve en tecrübeli kişisi yapar.
Genellikle kozalardan çıkan 50’ye yakın tel birleşip bir ip olur. Gelemgel denilen tahta bir kol yardımıyla yapılan çileler ham ipek olarak adlandırılır. Ancak henüz serisin maddesinden tam olarak arındırılmadığından kullanılabilir hale gelmesi için birkaç işlemden daha geçmesi gerekir. Sabunlu suda kaynatılıp pişirme işleminden geçirilen ipekler kimi zaman bu haliyle ham ipek olarak kullanılır kimi zaman da ham ipeğin birkaç teli bir araya getirilerek büküm makinelerinde bükülür ve işlenmiş ipek adını alır.
